Takis Sinopoulos (17 martie 1917–25 aprilie 1981) este poet și pictor grec. A studiat medicina la Facultatea de Medicină din Atena și a profesat ca medic patolog în capitala Greciei.
Debutul său a avut loc în 1934, în ziarul Noua zi din orașul Pyrgos, sub pseudonimul Argyros Roumpanis – poezia Trădarea și povestirea Răzbunarea unui umil. În 1951, și-a lansat prima culegere de poezii, intitulată Metaichmio. Au urmat volumele: Cântări I–IX (1953), Cunoștința cu Max (1956), Elena (1957), Metaichmio II (1957), Noaptea și Polifonia (1959), Cântecul Ioanei și al lui Constantin (1961), Turnură 1931–1961 (1962), Poezia poeziei (1964), Praznic (1970), Pietre (1972), Praznic (1972), Cronică (1975), Culegere I (1976), Harta (1977), Carte pentru noapte (1978), Culegere II (1980), Lumina cenușie (1982), Patru studii pentru Seferis (1984), Cronica lecturii. Critică la poezia postbelică (1999), Poeme pentru Ana (1999).
Casa în care a locuit găzduiește Fundația „Takis Sinopoulos” – Sală de studiu a Poeziei Elene Moderne. În piața din fața casei sale, pe strada Takis Sinopoulos din cartierul Perissos, într-un mic părculeț se găsește bustul poetului.
Mulțumim domnului Xanthos Maidas, Președintele Fundației Takis Sinopoulos, pentru permisiunea de a ilustra acest număr al revistei noastre cu picturi și de a publica în original și traducere câteva poezii ale poetului și pictorului grec.
Poezii traduse de Luminița Kotsopoulou
| ΚΑΤΑΓΩΓΗ | ORIGINE |
|---|---|
| Ερχόταν ένα φως Κι από το Μάρτη μήνα ερχόταν η άνοιξη στην κάμαρα που μίλαγε με πείσμα ο Φίλιππος. Το πάτωμα παλιό σανίδι σε παλιό σανίδι. Απάνου στο τραπέζι ένα κερί. Και τα χαρτιά του σα φτερά πουλιών. Κοίτα να καταλάβεις φώναξε. Τίποτα δεν είχαμε. Μήτε κρεβάτι μήτε κάθισμα. Το σπίτι ένα παλιό σαράβαλο. Παντού αέρας φύσαγε σε θέριζε. Η μάννα μου στα κάρβουνα. Κακό χειμώνα θάχουμε είπε ο πατέρας, μια μαύρη συλλογή το μούτρο του. Από την τρύπα αυτή κοιτάζαμε τον ουρανό. Και το πρωί πηγαίναμε στα δέντρα. Εδώ γεννήθηκα. Εδώ μεγάλωσα. Λοιπόν αυτά μου χρειάζονται για την οργή μου καί την περηφάνια μου. Για να κρατήσω και να κρατηθώ. Δεν έχω θεούς. Και δε φοβάμαι. | Venea o lumină Și din luna martie venea primăvara în camera în care vorbea stăruitor Filip. Podeaua scândură veche peste scândură veche. Pe masă o lumânare. Și manuscrisele sale precum aripile păsărilor. Caută să înțelegi strigă. Nimic nu aveam. Nici pat nici scaun. Casa o veche ruină. De peste tot vântul șuierând te secera. Mama stătea ca pe jar. Grea iarnă vom avea spuse tata, chipul său o întunecată îngândurare. Din această gaură priveam cerul. Și dimineața îngrijeam pomii. Aici m-am născut. Aici am crescut. Deci acestea îmi sunt necesare pentru furia mea și pentru mândria mea. Pentru a menține și pentru a mă menține. Nu am dumnezei. Și nu mi-e frică. |
| Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ | CEL MISTUIT |
|---|---|
| Κοιτάχτε! μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ’ το πλήθος. Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν στ’ αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια. Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου. Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένoς να παραξενεύομαι. Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος; Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά; Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι. Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν. Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος. Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο. Γινόταν ήλιος. Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε. Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο. | Uitați-vă! S-a aruncat în foc! a spus cineva din mulțime. Ne-am întors de-ndată privirile. Era într-adevăr cel care și-a întors capul când îi vorbisem. Iar acum arde. Dar nu cere ajutor. Șovăi. Mă gândesc să merg acolo. Să îl ating cu mâna. Din firea mea sunt plăsmuit să mă tot întreb. Cine este acesta care se mistuie semeț? Trupul său de carne și oase nu-l doare? Țara aceasta este întunecată. Și complicată. Mi-e frică. Nu răscoli în foc străin, mi-au spus. Însă acela se mistuia singuratic. Absolut singur. Cu cât se nimicea mai mult, cu atât mai tare îi strălucea chipul. Devenea un soare. În timpurile noastre, precum și în epocile apuse Unii se află în mijlocul flăcărilor, iar alții aplaudă. Poetul se despică în două. |
| ΕΛΠΗΝΩΡ | ELPENOR |
|---|---|
| Τοπίο θανάτου. Η πετρωμένη θάλασσα τα μαύρα κυπαρίσσια το χαμηλό ακρογιάλι ρημαγμένο από τ’ αλάτι και το φως τα κούφια βράχια ο αδυσώπητος ήλιος απάνω και μήτε κύλισμα νερού μήτε πουλιού φτερούγα μονάχα απέραντη αρυτίδωτη πηχτή σιγή. Ήταν κάποιος από τη συνοδεία που τον αντίκρισε όχι ο πιο γέροντας: Κοιτάχτε ο Ελπήνωρ πρέπει να ‘ναι εκείνος. Εστρίψαμε τα μάτια γρήγορα. Παράξενο πως θυμηθήκαμε αφού είχε η μνήμη ξεραθεί σαν ποτάμι το καλοκαίρι. Ήταν αυτός ο Ελπήνωρ πράγματι στα μαύρα κυπαρίσσια τυφλός από τον ήλιο και τους στοχασμούς σκαλίζοντας την άμμο μ΄ ακρωτηριασμένα δάχτυλα. Και τότε τον εφώναξα με μια χαρούμενη φωνή: Ελπήνορα Ελπήνορα πώς βρέθηκες ξάφνου σ΄ αυτή τη χώρα; Είχες τελειώσει με το μαύρο σίδερο μπηγμένο στα πλευρά τον περσινό χειμώνα κι είδαμε στα χείλη σου το αίμα πηχτό καθώς εστέγνωνε η καρδιά σου δίπλα στου σκαρμού το ξύλο. Μ΄ ένα κουπί σπασμένο σε φυτέψανε στην άκρη του γιαλού ν΄ ακούς τ΄ ανέμου το μουρμούρισμα το ρόχθο της θαλάσσης. Τώρα πώς είσαι τόσο ζωντανός; Πώς βρέθηκες σ΄ αυτή τη χώρα τυφλός από την πίκρα και τους στοχασμούς; Δε γύρισε να δει. Δεν άκουσε. Ξανάδεσε η σιωπή τριγύρω. Το φως σκάβοντας ακατάπαυστα βαθούλωνε τη γη. Η θάλασσα τα κυπαρίσσια τ΄ ακρογιάλι πετρωμένα σ΄ ακινησία θανατερή. Και μόνο αυτός ο Ελπήνωρ που τον γυρεύαμε με τόση επιμονή μές στα παλιά χειρόγραφα τυραννισμένος απ’ την πίκρα της παντοτινής του μοναξιάς με τον ήλιο να πέφτει στα κενά των στοχασμών του σκαλίζοντας τυφλός την άμμο μ’ ακρωτηριασμένα δάχτυλα σαν όραμα έφευγε και χάνονταν αργά στον αδειανό χωρίς φτερά χωρίς ηχώ γαλάζιο αιθέρα. | Ținut al morții. Marea împietrită chiparoșii negri țărmul jos mâncat de sare și de lumină stâncile găunoase soarele neîndurător deasupra și nicio rostogolire de ape nicio aripă de pasăre doar nesfârșita neteda densa tăcere. Cineva din escortă l-a zărit nu cel mai bătrân: Priviți, acela trebuie să fie Elpenor. Ne-am îndreptat repede privirile. Ciudat că ne-am amintit devreme ce memoria era secată precum râul vara. Era Elpenor, într-adevăr, între chiparoșii negri orbit de soare si de gânduri răscolind nisipul cu degete mutilate. Și atunci l-am strigat cu o voce jovială: Elpenor Elpenor cum de-ai ajuns fără de veste în această țară? Terminaseși cu fierul negru înfipt în coaste iarna trecută și am văzut pe buzele tale sângele închegat în timp ce inima îți seca lângă inelul vâslei. C-o vâslă ruptă te-au sădit la capătul țărmului s-asculți murmurul vântului vuietul mării. Cum de ești atât de viu acum? Cum de-ai ajuns în țara aceasta orbit de amărăciune și de gânduri? Nu s-a întors să vadă. N-a auzit. Tăcerea s-a reînnodat în jur. Lumina săpând fără încetare sfredelea pământul. Marea chiparoșii țărmul împietrite în nemișcarea de moarte. Și doar acest Elpenor Pe care l-am căutat cu atâta îndârjire în vechile manuscrise tiranizat de amărăciunea veșnicei sale singurătăți cu soarele căzând în falia reflecțiilor sale răvășind orb nisipul cu degetele sale mutilate Ca o vedenie pleca și se pierdea încet în eterul albastru golit de aripi de sunet. |
| NEKΡOΔEIΠNOΣ ΓIA TON ΕΛΠΗΝΟΡA | PRAZNIC PENTRU ELPENOR |
|---|---|
| Τὸ βράδυ ἐκεῖνο ἦταν βαρὺ ζεστὸ κι ἀσάλευτο. Ὁ ἀγέρας μάκραινε τὶς φλόγες τῶν κεριῶν κατὰ τὴν ὀροφή. Κουρτίνες βαθυκόκκινες σκέπαζαν τὰ παράθυρα καὶ ἡ αὐστηρὴ Σιγὴ μὲ βῆμα σιγανὸ πλανιότανε στὴν ἔρημη κλεισμένη σάλα. Ὅταν πιὰ κουρασμένος ἀπὸ τὸ σοφὸ βιβλίο τὰ μάτια ἀνύψωσα, ξάφνου εἶδα γύρα πλῆθος βουβὲς μορφὲς ποὺ κοίταγαν ἀσάλευτα βαθιὰ κι αὐξαίνανε ἤρεμα κοιτάζοντας ὁλοένα. Τότε ρώτησα μὲ σοβαρὴ φωνή: Φίλοι, τί συναχτήκατε καὶ τί γυρεύετε ἐδῶ πέρα; Δὲν ἀποκρίθηκαν μονάχα κοίταγαν κατάματα καὶ πίσω ὁλοένα πλήθαιναν σὰν ἄνεμος ποὺ γιόμισε ὅλη ἡ σάλα. Κάπου ἰδωμένα πρόσωπα, μορφὲς ἀπαντημένες στῆς ζωῆς τὸ κύλισμα, στὰ πιὸ δύσκολα χρόνια σὲ καταχνιὲς σὲ ὑπόγεια σὲ φονιάδων δρόμους, στὸ αἷμα ἐπιδέξια στὸ μαχαίρι στὸ βιασμό. Καὶ πάλε ἐρώτησα μ’ ἀτάραχη φωνή: Τί καρτερᾶτε ἀμίλητοι, πῶς μπήκατε ἐδῶ μέσα; Κι ὅπως δὲν ἀποκρίνονταν μὲ συνεπῆρε ἡ ὀργή: Σκυλιὰ καταραμένα τί γυρεύετε; μιλῆστε. Κουφάρι ἐσὺ τυφλό, τί θές; γοργὰ ἀποκρίσου, γιατί τὸ χέρι μου μὲ βιάζει τὸ ἀνυπόμονο. Τότε ἀποκρίθηκε ἥσυχα: Φίλε, θυμήσου πρὶν ἀπὸ χρόνια ἀμέτρητα μὲ τύφλωσες. Τὸ φῶς δῶσε μου πίσω ποὺ στερήθηκα. Ξάφνου ἄστραψε μέσα μου ὁ κόκκινος θυμὸς κ’ εἶπα: Τυφλὲ χάσου ἀπ’ τὰ μάτια μου πρὶν σὲ κερδίσει ὁ θάνατος. Δὲ μίλησε, μόνο μὲ κοίταγε βαθιὰ κ’ ἐπίμονα. Δὲ βάσταξα, ἔστριψα κι ἀντίκρισα κάποιον Λουκᾶ νεκρὸ σαράντα χρόνια τώρα μὲ μιὰ τρομερὴ φάουσα στὸ πρόσωπο. Πιὸ πίσω τὸν Ἰσαὰκ χτικιάρη ποὺ τὸν πῆρε ἕνα πικρὸ βόλι στὴν Ἀλβα¬νία, δίπλα τὸν Μάρκελλο, πιὸ πέρα τὸν Ἀλέξαντρο ποὺ τὸν ἐγκρέμισα τὴ νύχτα σὲ μιὰ στέρνα σκοτεινή. Κι ὅλοι τοῦτοι μὲ κοίταγαν βουβοὶ κι ἀσάλευτοι μὲ τὰ πρησμένα μάτια τοὺς καθὼς συνάζονταν καὶ πλήθαιναν τριγύρα μὲς στὴν αἴθουσα. Τότε ἀνατρίχιασα βαθιὰ μὰ ὡστόσο μπόρεσα καὶ φώναξα μὲ δυνατὴ φωνή: Σκυλιά, δαίμονες φύγετε κι ἀδειάστε τὴ γωνιά. Γιὰ σᾶς δὲν ἔχω τίποτα. Καὶ λέγοντας μπῆκα στὴν κάμαρα τοῦ ὕπνου μὲ τὴν κρυφὴν ἐλπίδα πὼς θὰ γλίτωνα. Μὰ τότε πιὰ ἡ ὀργὴ κι ὁ σκοτεινὸς θυμός. | Noaptea aceea era grea caldă și netulburată. Vântul prelungea flăcările lumânărilor până în tavan. Draperii purpurii acopereau ferestrele și Tăcerea sobră cu pași silențioși rătăcea prin sala pustie închisă. Când obosit de înțeleapta carte mi-am înălțat privirea, brusc am văzut în jur mulțime, forme mute cu privire fixă adâncă ce se înmulțeau imperturbabil privind încontinuu. Atunci am întrebat cu voce gravă: Prieteni, de ce v-ați adunat și ce căutați aici? Nu au răspuns, doar se uitau drept în ochi iar în urmă se înmulțeau continuu ca vântul care umpluse întreaga sală. Figuri cunoscute cândva, forme răspunzând din rostogolirea vieții, din anii cei mai grei prin ceață prin subsoluri prin căile ucigașilor, cu înnăscută îndemânare la răpuneri, la viol. Și iar am întrebat cu voce neclintită: Ce așteptați tăcuților, cum ați pătruns aici înăuntru? Și pentru că nu au răspuns m-a cuprins mânia: Câini blestemați, ce căutați? Vorbiți. Tu, leș orb, ce vrei? Răspunde imediat, pentru că pumnul meu mă silește nerăbdător. Atunci răspunse calm: Prietene, amintește-ți cu nenumărați ani în urmă m-ai orbit. Lumina care mi-a lipsit dă-mi-o înapoi. Pe loc fulgeră în mine mânia roșie și spusei: Orbule, dispari din fața mea înainte să te ia moartea. Nu răspunse, doar mă privi adânc și insistent. N-am îndurat, m-am întors și-am întrebat pe unul Luca, mort de patruzeci de ani cu o groaznică plagă pe față. În urma lui, Isaac ofticosul lovit de-un glonț amar în Albania, alături Marcello, mai încolo Alexandru pe care l-am îmbrâncit noaptea într-un rezervor întunecos. Și-aceștia toți mă priveau muți și imperturbabili cu ochii înroșiți în timp ce se strângeau și se înmulțeau de jur-împrejurul sălii. Atunci m-am îngrozit profund și totuși am reușit să strig cu voce tunătoare: Câini, demoni, fugiți și eliberați spațiul. Vouă nu am nimic să vă dau. Și, spunând asta, am intrat în dormitor cu speranța ascunsă să scap. Abia atunci însă m-au copleșit mânia și furia cea întunecată. |
| ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ | RUGĂMINTE CĂTRE SOARELE ELENEI |
|---|---|
| Λάμψε ήλιε πανύψηλε της προπατορικής Ελλάδας, λάμψε εδώ· σε τούτη τη στιφή αγκαλιά της στάχτης. Λαβωμένο φως να λούσει τη θρησκεία του σώματος και την πικρή σου ανάμνηση, ήλιε. ‘Ηλιε βασάνισε τον ισκιερό κατήφορό της, όπου πυρώνουν δόντια της παραφοράς, όπου αναζούν οι καθαρές κινήσεις των μαστών των πράσινων, στην περιφέρεια του αδυσώπητου φιλιού, στον κύκλο αυτής της τρομερής γυμνότητας. Λάμψε ήλιε των νεκρών ποιητών. Αχτιδοφόρος ήλιος της Ελλάδας είναι τώρα εδώ, στον πείσμονα αρνητή της μαρτυρίας του χρόνου, στον ηττημένο από τη μέθη του κακού παραμυθιού. Πάνω στα κέρδη λάμπει τα πολύτιμα, πάρα πολύ πικρά, που δεν υπάρχουν. ‘Ηλιε, λάμψε ήλιε της φανταστικής Ελλάδας, η πολυάνεμη, η κόμη αυτή πολυάνεμη που κατεβαίνει ως τις ρωγμές του σώματος βαθύσκιωτη ανεμίζοντας, σκεπάζει ένα κεφάλι λευτεριάς κι’ οδύνης. Ω, καθάρισε της ανηφορικής Ελλάδας ήλιε, την άμπωτη τη σκοτεινή της νύχτας του αίματος, τις ανεξήγητες φωνές των προπατόρων, ω του θανάτου αχτίδα αστραφτερή στέμμα βαρύ της μνήμης μου ήλιε, πάνω σ’ αυτό το σώμα που μονάχο αμύνεται, χλοερές κοιλότητες μα πέτρινα τα μέλη, αστείρευτοι οι μηροί. Λάμψε ήλιε της νεκρής Ελένης. Η σάρκα αποχαιρέτησε την έκσταση. Αιώνια κύματα σαρώνουν την ασήκωτη καρδιά. Σώμα έρημο περίλυπο μέσα στην κάψα του ήλιου· κι’ εδώ στα δώματα η κραυγή μυρίζει ακόμα τον έρωτα. Γαρύφαλλα, γαρύφαλλα κηρύχνουν άλλη μια φορά μια ματωμένη ανάσταση. Το πρόσωπο - αίνιγμα του πάθους ξαναγύρισε. ‘Ηλιε, λάμψε ήλιε των μηρών των ξάστερων της ζωντανής Ελένης, ω μετέωρο πνεύμα, δικαιοσύνη του φωτός πυρπόλησε το κέντρο το νωπό των τρομερών κοιλάδων κι’ ας ζήσει μόνο ο λόγος ο γυμνός που ξέρει ποιες παραισθήσεις ποια όνειρα ποιες αναμνήσεις αθεράπευτες ποια δίψα μ’ έφερε ως εδώ, τον έρωτα να δέσω και το ποίημα τούτο το παράφορο με την νεκρήν Ελένη. | Strălucește, soare preaînalte, al străvechii Elade, strălucește aici în această strânsă îmbrățișare a cenușii. Lumina rănită să scalde religia trupului și amintirea ta amară, soare. Soare, schingiuie pogorârea-i umbrită, unde se-aprind dinți de furie, unde reînvie purele săltări ale sânilor cei verzi, în ținutul necruțătorului sărut, în cercul acestei teribile nudități. Strălucește, soare, al poeților morți. Soarele răspânditor de raze al Eladei este acum aici, în cel ce neagă stăruitor mărturia timpului, în cel înfrânt de beția poveștii macabre. Deasupra beneficiilor strălucesc cele prețioase, mult prea amare, fără de asemănare. Soare, strălucește soare al fantasticei Elade celei multvântuite, aceste plete multvântuite care coboară până la faliile trupului umbroase unduindu-se, acoperă un început de libertate și durere. O, șterge, Soare al Eladei ce urcă, întunecatul reflux al nopții sângelui inexplicabilele strigăte ale strămoșilor, o, a morții rază sticloasă blazon apăsător al memoriei mele, soare, pe acest trup ce doar se apără, văi înverzite și totuși de piatră membrele, coapsele neistovite. Strălucește, soare, al neînsuflețitei Elene. Carnea și-a luat rămas-bun de la extaz. Valuri eterne izbesc împovărata inimă. Trup jalnic pustiit în arșița soarelui – și aici, în odăi, strigătul adulmecă încă amorul. Garoafe, garoafe anunță încă o dată o înviere însângerată. Chipul – enigmă a patimei reîntoarse. Soare, strălucește, soare al coapselor înstelate ale Elenei celei vii, o spirit plutitor, dreptate a luminii aprinde centrul crud al teribilelor văi și să rămână viu doar cuvântul despuiat care știe ce halucinații, ce vise, ce amintiri de nevindecat ce sete m-a adus aici, pentru a contopi amorul și această poezie împătimită cu neînsuflețita Elenă. |
